Гастранамічны турызм у Беларусі

Гастранамічны турызм у Беларусі: аўтэнтычныя кулінарныя традыцыі, унікальныя мясцовыя стравы і лакальныя прадукты, брэндавыя фестывалі і экскурсіі-дэгустацыі, папулярныя рэстараны і тэрыторыі вулічнай ежы…

У кожным падарожжы па Беларусі, незалежна ад мэты візіту або віду турызму, ежа і знаёмства з нацыянальнай кухняй – абавязковыя складнікі. Але калі вас цікавіць гастраномія як асобны напрамак і элемент культуры, Беларусі таксама ёсць што паказаць і чым здзівіць.

Гастратуры, экскурсіі, дэгустацыі: чым прываблівае Беларусь гурманаў

Нацыянальная кухня беларусаў – адна з самых разнастайных на еўрапейскім кантыненце. Яшчэ з часоў Вялікага Княства Літоўскага ў ёй перапляліся славянскія, балцкія, яўрэйскія і некаторыя іншыя традыцыі.

Аднак нягледзячы на тое, што беларуская кухня пераклікаецца з рускай, літоўскай, украінскай, польскай і яўрэйскай, яна з’яўляецца і даволі самабытнай – заснаванай на гісторыі зямель, мясцовых асаблівасцях вядзення гаспадаркі, лакальных прадуктах.

Стагоддзі таму свае гастранамічныя традыцыі былі ў кожнага саслоўя, дзякуючы чаму сфарміраваліся асаблівыя напрамкі нацыянальнай кухні – сялянская і мяшчанская, шляхецкая і магнацкая. Насуперак распаўсюджанаму меркаванню, беларуская кухня – гэта далёка не толькі вялікая колькасць страў з бульбы. Безумоўна, яна ўзбагаціла рацыён і ператварылася ў сапраўдны "другі хлеб" беларусаў, стала асновай вялікай колькасці рэцэптаў, але ўсё гэта адбылося толькі з надыходам XVIII стагоддзя, калі бульбу пачалі актыўна культываваць у Еўропе.

Сёння этнографы, краязнаўцы, кулінары і шэф-повары Беларусі вяртаюць  папулярнасць традыцыям, у тым ліку адраджаюць забытыя рэцэпты. У рамках тэматычных гастратураў і экскурсій, наведвання аграэкасядзіб гасцям прапаноўваюць прадэгуставаць аўтэнтычныя стравы розных рэгіёнаў краіны і больш падрабязна даведацца пра іх гісторыю, прыняць удзел у майстар-класах па гатаванні. У рэстаранах і кафэ нацыянальнай кухні можна пакаштаваць як самыя папулярныя стравы народнага меню (дранікі, калдуны, верашчака, мачанка, бабка, жур, наліснікі, кіндзюк), так і ацаніць высокую магнацкую кухню ў сучаснай інтэрпрэтацыі (тушаныя ласіныя губы, судак па-радзівілаўску, нарачанскі вугор і інш.).

У спіс нематэрыяльнай культурнай спадчыны Беларусі ўключана мноства арыгінальных страў і аўтэнтычных кулінарных традыцый. Сярод іх – толькі 235 рэцэптаў (!) з дранай бульбы, у тым ліку самыя смачныя "класічныя" дранікі і незвычайныя лакальныя іх варыяцыі, хлеб, караваі, мясныя стравы (віцебскія клёцкі з душамі, адэльскія каўбасы з гуся), мацюкоўскі "масляны баран", поразаўская банкуха (торт на пожагу)…

Беларусь сапраўды можа здзівіць гурманаў разнастайнасцю страў з бульбы, бо ў кожнай мясцовасці – не толькі свае сакрэтныя інгрэдыенты, але і спосабы прыгатавання. У даўніну гаспадыні гатавалі бульбяныя банды на падушцы з дубовага лісця, а для бондаў да надранай бульбы дадавалі свіную кроў. Дзеруны маглі быць з грыбамі, з перцам або з тварагом. А ў дранікі-запарнікі дадавалі гарачую сыроватку, што надавала ім асаблівы малочны смак…

Даволі багата беларуская кухня рэцэптамі з рыбы, якой славіліся азёры і рэкі. Напрыклад, на Браслаўшчыне можна пакаштаваць эксклюзіўную мясцовую страву – вугор, запечаны ў смятане. Прычым гэта будзе і гастранамічнае задавальненне, і своеасаблівая рэдкасць. Сёння вугор еўрапейскі на тэрыторыі Беларусі сустракаецца ў азёрах нарачанскай і браслаўскай груп, а таксама ў некаторых іншых азёрах паўночна-заходняга рэгіёна. Тут ён расце і мацнее, пасля чаго ідзе на нераставанне ў Саргасава мора. Правілы рыбалоўства забараняюць аматарскі і спартыўны вылаў вугра ва ўсіх вадаёмах і вадацёках краіны. Прамысловую лоўлю вугра вядуць толькі арандатары (карыстальнікі) рыбалоўных угоддзяў, пакаштаваць стравы з яго можна ў рэстаранах.

Сучасная Беларусь вядома сваімі высакаякаснымі прадуктамі, якія выпускаюць вытворцы рознага ўзроўню і маштабу. Таму сёння адным з цікавых напрамкаў гастранамічнага турызму сталі экскурсіі-дэгустацыі на:

• вялікія прамысловыя прадпрыемствы-брэнды харчовай галіны (малочныя заводы, кандытарскія фабрыкі і інш.),
• невялікія крафтавыя вытворчасці (сыраварні, пякарні, фермерскія гаспадаркі, мануфактуры салодкіх ласункаў і інш.)

Госці могуць даведацца больш пра сакрэты вытворчасці і самыя цікавыя беларускія далікатэсы, пакаштаваць прадукцыю і атрымаць асалоду ад незвычайных смакаў. Прычым размова ідзе не толькі аб традыцыях нацыянальнай кухні. Беларускія  сыравары гатуюць і мясцовыя аўтэнтычныя сыры (клінковы і яго віды з рознымі дабаўкамі, плаўлены, сычужны), і запатэнтаваныя аўтарскія, і аналагі італьянскіх, французскіх, грузінскіх і іншых гатункаў.

У розных кутках Беларусі працуюць смаўжовыя фермы, якія ў цёплы сезон запрашаюць турыстаў-гурманаў, жадаючых азнаёміцца з працэсам гадоўлі малюскаў і пакаштаваць стравы з іх. У краіне з’явілася і першая крэветачная ферма, якая, магчыма, у будучым таксама пачне прымаць гасцей.

Многія рыбныя гаспадаркі Беларусі прапануюць сумясціць рыбалку і іншы адпачынак з гастранамічным задавальненнем – прыгатаваць вылаўленую рыбу самастойна або з дапамогай прафесійных повараў.

Асаблівы напрамак для турыстаў 18+ – экскурсіі на алкагольныя вытворчасці, сярод  якіх як вялікія прадпрыемствы (завод пеністых він, піваварныя кампаніі), так і невялікія рэстараны-піваварні, бровары ў этнаграфічных комплексах і сядзібах.

Напрыклад, у парку сярэдневяковай гісторыі "Вялікае княства Сула" (Стаўбцоўскі раён) адроджана традыцыя вырабу легендарнага напітку – старкі. Згодна з рэцэптамі XVI стагоддзя з прарошчанага зерня вырабляюць чысцейшы алкаголь, які вытрымліваецца ў  старых дубовых бочках да атрымання характэрнага смаку і водару. Для вырабу выкарыстоўваецца адзіны на тэрыторыі сучаснай Беларусі медны перагонны апарат канца XIX стагоддзя. Дарэчы, тэхналогія вытворчасці збліжае беларускую старку з віскі.

У экатурыстычным комплексе "Румскiя сцежкi" (Валожынскі раён) гасцям прапануюць паспрабаваць арыгінальны алкагольны напой "Забельпорт" і даведацца пра сакрэты яго вытворчасці, а таксама пакаштаваць калдуны графа Тышкевіча па адноўленым рэцэпце 1894 года. У Белавежскай пушчы для турыстаў вырабляюць арыгінальны алкагольны напой "Пушчанскі", у тым ліку настоены на травах і ягадах, а таксама робяць легендарную "зуброўку" – горкую настойку на лекавых травах, якія вельмі любяць белавежскія зубры… Аўтэнтычны нацыянальны алкаголь у Беларусі дазволена вырабляць толькі па спецыяльных ліцэнзіях.

Гастранамічныя фестывалі

Штогод у Беларусі праходзяць каларытныя гастранамічныя фестывалі, многія з якіх сталі брэндам таго ці іншага рэгіёна. У іх ліку:

• "Мотальскiя прысмакi" ў аграгарадку Моталь Іванаўскага раёна
• каравай-фэст "Бацькава булка" ў Свіслачы
• гастранамічны фестываль "Гаспадарчы сыр" у Слаўгарадзе
• "Сырны фестываль" у Гродне
• "Іўеўскі памідор" у Іўі
• "Вішнёвы фестываль" у Глыбокім
• "Свята агурка" ў Шклове
• "Лунінецкія клубніцы" ў аграгарадку Дварэц Лунінецкага раёна
• экафестываль "Жураўлі i журавіны Мёрскага краю" ў Мёрах

Гэтыя "смачныя" фестывалі прысвечаны мясцовым кулінарным традыцыям і стравам, знакамітым прадуктам-брэндам і спецыялізацыі рэгіёнаў, цікавым жыхарам і самай  шчырай беларускай гасціннасці.

Візіткай Быхаўскага раёна стала "Вялікая бард-рыбалка" – мультыкультурны фестываль з яркай і насычанай музычнай праграмай, творчымі праектамі, рыбалоўным турнірам, мясцовай ежай і актыўным адпачынкам на прыродзе.

Раз у два гады Гродна прымае фінал знакамітага Рэспубліканскага фестывалю нацыянальных культур, які з’яўляецца святам усіх народаў, якія жывуць у Беларусі, – іх традыцый, аўтэнтычнай музыкі, танцаў, адзення і, вядома, нацыянальных кухань. На фестывальных падворках прадстаўнікі рэгіёнаў Беларусі і дыяспар-удзельніц гатуюць сотні страў, таму ў гэтыя дні ў горадзе можна зрабіць сапраўднае гастранамічнае падарожжа па краінах свету.

Зрэшты, у Беларусі на працягу года праходзіць яшчэ мноства мерапрыемстваў, якія таксама садзейнічаюць папулярызацыі беларускай кухні і іншых кулінарных традыцый. Гэта гулянні, прысвечаныя Масленіцы, Купаллю, "ураджайным" Спасам (Мядовы, Яблычны, Арэхавы/Хлебны), Дажынкам і Багачу, зімовым Калядам, святы ў гонар гарадоў і вёсак. Дні нацыянальных культур і іншыя тэматычныя фестывалі, дзе смачная ежа – абавязковы складнік. У тым ліку тут можна пакаштаваць і абрадавыя стравы беларусаў.

Яшчэ адзін напрамак падзейнага гастратурызму Беларусі – тэматычныя рэстаранныя фестывалі, арыентаваныя на папулярызацыю высокай кухні, знаёмства з новым смакам, стравамі і прадуктамі, творчасць шэф-повараў.

Самым маштабным праектам такога фармату ў Беларусі стаў Gastrofest, заснаваны ў 2016 г. На працягу каляндарнага года ў яго рамках праходзіць серыя тэматычных фестываляў, якія развіваюць гастранамічную культуру і аб’ядноўваюць аматараў смачнай ежы і  якасных напіткаў. Згодна з канцэпцыяй Gastrofest, установы-ўдзельнікі прапануюць гасцям арыгінальныя дэгустацыйныя сэты па адзіным фіксаваным кошце. Пры гэтым наведвальнікі не толькі могуць атрымаць задавальненне ад цікавых страў па выгаднай цане, але і сваім галасаванем вызначаюць лідараў чарговага фестывалю.

Акрамя таго, рэстараны і кафэ Беларусі ўсё часцей праводзяць уласныя тэматычныя фестывалі ў гонар падзей або сезонных прадуктаў.

Асаблівую атмасферу прапануюць гасцям фестывалі вулічнай ежы. Адным з самых папулярных у краіне стаў праект Vulitsa Ezha, што адлічвае гісторыю з 2015 г. Яго фестывалі праходзяць у Мінску і рэгіёнах. Кожная падзея Vulitsa Ezha ўяўляе сабой маштабны гарадскі пікнік, які аб’ядноўвае гастраномію, лакальныя прадукты, кулінарныя майстар-класы, актыўныя забавы і выступленні артыстаў.

Свае тэматычныя гастрафестывалі ў розныя сезоны праводзяць пляцоўкі вулічнай ежы.

Папулярнасцю карыстаюцца фестывалі музыкі, ежы і танцаў, якія арганізуюцца пры падтрымцы піваварных брэндаў Беларусі: "А-фэст" ("Аліварыя"), "ХарчФэст" і LIDBEER у Лідзе ("Лідскае піва"), Vulitsa Ezha. Beer Edition у Мінску (крафтавыя піваварні).

Рэстараны ў Беларусі

Сёння ў Беларусі працуе больш за 15,7 тыс. розных устаноў грамадскага харчавання (2024). Сярод іх:

• кафэ і міні-кафэ;
• сталовыя;
• бары;
• кавярні;
• рэстараны;
• рэстараны хуткага абслугоўвання;
• іншыя аб’екты.

У многіх установах падаюць стравы, якія сталі сусветнай рэстараннай класікай (італьянская піца, французскі тартар, амерыканскія бургеры, японскія сушы, стэйкі, рыбу і г.д.). Пры гэтым шэф-повары ўмела адаптуюць рэцэпты, выкарыстоўваючы  мясцовыя прадукты.

Калі вы хочаце лепш пазнаць Беларусь на смак і пакаштаваць не толькі самыя знакамітыя нацыянальныя стравы, але і ацаніць разнастайнасць, варта наведаць рэстараны беларускай кухні. У краіне каля 240 аб’ектаў грамадскага харчавання спецыялізуюцца на прыгатаванні страў нацыянальнай  кухні. Сярод іх ёсць:

• папулярныя месцы, дзе прапануюць смачныя народныя стравы ў традыцыйным стылі;
• цікавыя канцэптуальныя ўстановы, дзе аўтэнтычныя беларускія рэцэпты, асабліва магнацкай і шляхецкай кухні, з’яўляюцца асновай вытанчаных страў у сучаснай аўтарскай прэзентацыі, нечаканых спалучэннях.

Акрамя таго, ва ўстановах высокага ўзроўню часта выкарыстоўваюцца знакамітыя лакальныя прадукты (браслаўская азёрная рыба, віцебская фарэль, палескія грыбы, тураўскія сыры, лідскае масла і да т.п.).

Сярод вядомых рэстаранаў беларускай кухні ў Мінску – "Бульбашы", "Літвіны", "Кухмістр", "Камяніца", "Грунвальд", у спісе папулярных устаноў народнай кухні – "Свае", "Васількі" і інш.

Асаблівую атмасферу прапануюць гасцям рэстараны ў замках, палацах і сядзібах. Сярод іх – рэстаран "Княжацкі двор" у падзямеллі Мірскага замка, рэстаран "Гетман" і кафэ "Дварцовае" ў Нясвіжскім палацы.

Упершыню лепшыя рэстараны Беларусі былі вызначаны ў час уручэння міжнароднай прэміі WHERETOEAT BELARUS 2025 пры падтрымцы Рэспубліканскага саюза турыстычнай індустрыі. Арганізатары прадставілі рэйтынг 100+ лепшых рэстаранаў, у тым ліку топ-10 лідараў, а таксама назвалі пераможцаў у намінацыях "Шэф-повар года", "Бар года", "Выбар СМІ", "Лепшы рэстаран беларускай кухні", "Лепшы самелье года". Плануецца, што топ лепшых рэстаранаў Беларусі будзе аб’яўляцца рэгулярна.

Рэстаранная індустрыя Беларусі сёння развіваецца дынамічна: расце колькасць устаноў з акцэнтам на цікавую кухню, незвычайную канцэпцыю і атмасферу, павышаецца якасць абслугоўвання. Даволі шмат у краіне спецыялізаных рэстаранаў нацыянальнай кухні (італьянскай, грузінскай, кітайскай і інш.), дзе ў тым ліку працуюць шэф-повары іншаземцы.

Папулярны гарадскі фармат – фудкорты і фудмолы, дзе можна пакаштаваць  беларускую кухню, знакамітыя стравы з усяго свету або ацаніць аўтарскае меню. У Мінску буйнейшай пляцоўцай стаў фудмол "КАНКОРС", які аб’яднаў больш за 30 корнераў з арыгінальнымі гастранамічнымі канцэпцыямі, фермерскімі прадуктамі і сувенірамі.

У сферы хуткага абслугоўвання таксама вялікі выбар сетак і ўстаноў, рэалізуюцца  цікавыя праекты. Напрыклад, з 2024 года па Беларусі падарожнічае першы мабільны рэстаран Mak.by: аналагаў гэтага праекта няма ні ў краіне, ні на постсавецкай прасторы. Перасовачны рэстаран прыязджае ў гарады, дзе няма стацыянарных рэстаранаў сеткі, і на  вялікія рэспубліканскія мерапрыемствы.

Пляцоўкі вулічнай ежы

Культура стрытфуду таксама развіваецца ў Беларусі. У вялікіх гарадах папулярны пляцоўкі вулічнай ежы, у турыстычных мясцінах і на мерапрыемствах працуюць фуд-тракі з добрым выбарам як традыцыйных страў вулічнай ежы, так і фірменных аўтарскіх.

У меню спецыялізаваных кропак ёсць вулічная ежа па нацыянальных рэцэптах (дранікі са шматлікімі дабаўкамі, бульбяныя камякі, бліны і інш.), а таксама беларускія варыянты папулярных страў – дранбургер (дранік-бургер), бульбяная піца…

Пляцоўкі вулічнай ежы ў Мінску:

• "Пясочніца" (пр. Машэрава 11/10, вул. Куйбышава, 45)
• "Лепшая вуліца" (пр. Незалежнасці, 95-16)
• Фуд-маркет "Лідбір Двор" (пр. Незалежнасці, 58)
• Кастрычніцкая вуліца – яркая прастора Мінска з мноствам кафэ і бараў, тусовачнымі лакацыямі, мураламі на сценах старога прамысловага раёна
• фуд-корт у ЖК "Паўночны Бераг" (Lakeside Park)

версія для друку

зрабіць стартавай

дабавіць у выбранае