Галоўныя навіны

Гісторыі, якія прымушаюць жыць. Як украінцы знайшлі свой лёс у Беларусі і пры чым тут указ Лукашэнкі?

Яны глядзяць на мяне з экрана тэлефона смяшлівымі вачамі, толькі зрэдку ўздыхаючы, вяртаючыся да падзей 2014 года. Мае субяседнікі - былыя грамадзяне Украіны, якія ўцяклі ад вайны ў Беларусь. Былыя, таму што цяпер у іх новы дом і новая будучыня. Мы пагутарылі з украінцамі з розных куткоў Беларусі. Іх гісторыі - аднолькавыя, але ў той жа час такія розныя - нікога не пакідаюць абыякавымі. Але як жа ўсё пачыналася?

У 2014 годзе, калі ва Украіне здарыліся рэвалюцыя і сілавы захоп улады, а затым узброены канфлікт у Данбасе, Беларусь не засталася ўбаку ад гэтых падзей. Рэспубліка актыўна ўключылася ў арганізацыю перагаворнага працэсу, а паралельна пачала прымаць украінскіх бежанцаў, якія масава пакідалі ахопленыя перакрыжаваным агнём тэрыторыі.

"Ужо тысячы бежанцаў з Украіны прыехалі ў Расію і Беларусь, ратуючы ўласнае жыццё і жыцці сваіх дзяцей. І мы не маем права адмахнуцца ад гэтых людзей. Мы павінны па-братэрску, па-суседску ім дапамагчы, тым больш гэта - нашы людзі, не чужыя нам людзі", - заяўляў у 2014-м Аляксандр Лукашэнка.

Відаць, беларускія ўлады глядзелі разважліва на сітуацыю і разумелі, што хутка ўрэгуляваць канфлікт, які здарыўся, не атрымаецца. А значыць, украінцы, якія прыязджаюць у Беларусь, колькасць якіх расла ў геаметрычнай прагрэсіі, мелі патрэбу ў асаблівых мерах падтрымкі. Таму Прэзідэнт Беларусі 30 жніўня 2014 года падпісаў указ аб падтрымцы жыхароў Луганскай і Данецкай абласцей. Для многіх украінцаў ён стаў шанцам. Шанцам пачаць новае жыццё. Жыццё, у якога ёсць будучыня.

- Разумееце, мы не бачылі будучыні для сваіх дзяцей у першую чаргу. Тая сітуацыя, якая пачыналася, на той момант... Гэта да нечага ішло 8 гадоў таму. Пераехалі сюды - нам усё спадабалася. Мы не бачылі іншага варыянта, як тут застацца на далейшае пражыванне. Каб жыць далей, гадаваць дзяцей, працаваць, проста жыць, - успамінае тыя часы Ігар Канзіба.

У 2014 годзе ён перабраўся ў Беларусь разам з жонкай і маленькім дзіцем. За імі хутка паехалі і бацькі жонкі. Сям'я прадала ва Украіне дом і купіла сабе жыллё ў Добрушы. Тут у іх нарадзілася другое дзіця.

- Я хачу вам сказаць, тут вельмі добра. Вельмі такі зялёны, добры гарадок, утульны, прыгожы, а самае галоўнае - спакойны. Мы вельмі задаволены. Дзеці працуюць. Тут у нас нарадзіўся ўнук Кіруша. Мы вельмі задаволены, што пераехалі. А з той сітуацыяй, што цяпер на Украіне, вядома, параўноўваць няма чаго. Калі ты прасыпаешся - мірнае неба, спакойнае. І жыць хочацца, і радавацца, - прызнаецца Ганна Маёр, цешча Ігара.

А нехта, як яшчэ адна з нашых новых знаёмых Кацярына Ганчарова, ускочыў у прамым сэнсе ў апошні вагон, каб паспець перабрацца ў Беларусь. Праз два тыдні вакзал, з якога пачалася дарога сям'і Ганчаровых у Беларусь, цалкам разбамбілі. Дарэчы, іх кранальную гісторыю вы можаце прачытаць у спецыяльным рэпартажы БЕЛТА.

- Нам вельмі дапамог Аляксандр Рыгоравіч. Завочна, можна сказаць. Першы крок, які нам вельмі дапамог, гэта быў указ у 2014 годзе аб тым, што мы можам са сваімі дыпломамі працаваць тут без пацвярджэння сваёй адукацыі. І другое - не трэба было аплачваць дзяржаўныя пошліны за афармленне пасведчання на права жыхарства. Таксама мы былі забяспечаны бясплатным медыцынскім абслугоўваннем, - гаворыць Кацярына, якая стала ўжо мінчанкай.

А для некаторых Беларусь стала новым домам, таму што радзіма адмахнулася ад сваіх грамадзян. Асабліва ад тых, хто аказаўся па той бок лініі агню.

- Я жыла ў горадзе Вуглягорску Данецкай вобласці. У канцы 2014-га там якраз праходзіла лінія фронту. Горад вельмі моцна пацярпеў, і бальніца, у якой я праходзіла інтэрнатуру адразу пасля ўніверсітэта, была разбурана. Я звярнулася ў Міністэрства аховы здароўя, каб мяне перавялі ў іншую вобласць, каб я скончыла навучанне. Яны тады катэгарычна сказалі, што калі наша вобласць пачала вайну, спраўляйцеся з гэтым самі, мы вам нічым дапамагчы не можам, - расказвае пра перажытае Антаніна Абярцюхіна.

Галоўная загваздка была ў тым, што інтэрн не магла прадаставіць украінскім чыноўнікам неабходныя дакументы - за імі давялося б ехаць у зону баявых дзеянняў. З другога боку, для Міністэрства аховы здароўя такая сітуацыя не была праблемай, але аказалася справай прынцыпу. Гэта было дзіўным, улічваючы, што Антаніна вучылася за кошт бюджэту. Але хутка дзяўчына даведалася пра ўказ, што выйшаў у Беларусі, які абяцаў падтрымаць украінцаў з пацярпелых тэрыторый, у тым ліку і ў адукацыі. Яна вырашыла скарыстацца гэтай магчымасцю і не пралічылася  - цяпер працуе ўрачом у Дзятлаве.

У 2014 годзе беларускія ўлады спрасцілі і працэдуру назначэння дапамог грамадзянам Данбаса, прадаставілі ім права на атрыманне адукацыі нараўне з беларусамі. Падручнікі, харчаванне, месцы ў інтэрнатах - да ўкраінцаў, асабліва самых маленькіх, аднесліся як да сваіх.

- Першы год мы проста прыходзілі ў сябе ад гэтых хуткіх уцёкаў з Украіны. Вы ж разумееце: паехалі з дзецьмі пад пахай, пара чамаданаў і ўсё. Адразу здалося, што добра. Проста душой адпачылі, можна сказаць. Прыехалі - дапамаглі, людзі добразычліва паставіліся, як кіраўніцтва, так і аднавяскоўцы, - расказвае Дзяніс Журакоўскі са Жлобіна.

Разам з жонкай і дзецьмі яны таксама знайшлі прытулак у Беларусі. Спачатку працавалі ў Рагачоўскім раёне ў школе. Праз нейкі час пераехалі ў Жлобін. Як шматдзетнай сям'і ім удалося абзавесціся жыллём на льготных умовах.

- На Украіне пытанне з жыллём заўсёды было вострым. Такіх ільгот па атрыманні жылля, што вельмі важна, там няма. Такіх праграм там няма і не прадбачыцца, - лічыць Дзяніс.

- Мы карысталіся ўсімі льготамі і цяпер карыстаемся, як шматдзетная сям'я. Трое дзяцей у нас. Аплата падручнікаў, аплата за дзіцячы сад, харчаванне ў школе. Плацілі дэкрэтныя. Мы атрымлівалі нават харчаванне на дзіця: кансервы ўсякія, пюрэшкі. Усё было. Адзінае, толькі платнае медыцынскае абслугоўванне. У астатнім мы адчувалі сябе як паўнацэнныя грамадзяне Беларусі, - дзеліцца яшчэ адна жыхарка Жлобіна, настаўніца замежнай мовы Ірына Лідзер. - Мы, калі пераехалі ў Жлобін, сталі ў чаргу на жыллё. У агульную. Потым мы сталі як шматдзетныя, і праз год ужо атрымалі кватэру.

У 2014 годзе паток працоўных мігрантаў з Украіны павялічыўся ў 3 разы і склаў амаль 18 тыс. чалавек. Дадайце да гэтай лічбы тысячы людзей, якія ўцяклі з зоны баявых дзеянняў. І хоць чыноўнікі перажывалі, што масавы паток украінцаў скалыхне сітуацыю на рынку працы, Прэзідэнт аказаўся не супраць здаровай канкурэнцыі. "Прымем усіх, хто хоча жыць і нармальна працаваць", - заявіў Аляксандр Лукашэнка.

- Не было з працаўладкаваннем праблем. Я па адукацыі настаўнік англійскай мовы. І калі мы прыязджалі ў Беларусь, спачатку, да нашага прыезду, ездзіла свякроў на разведку. Паколькі настаўнікі ўсюды патрабуюцца, і ў першую чаргу ў вёсцы, нас з рукамі-нагамі ўзялі. Муж быў фізруком, я - настаўнікам англійскай мовы. Усе дапамагалі, ішлі насустрач, - расказвае Ірына Лідзер.

- Хутка атрымалі дакументы, літаральна на працягу двух тыдняў, і паехалі ў Рагачоўскі раён настаўнічаць. У мяне была магчымасць з'ездзіць у Беларусь перад канчатковым пераездам, і ў аддзеле адукацыі мы яшчэ выбіралі, дзе будзем настаўнікамі працаваць. Мы не плануем вяртацца назад. Мы тут укараніліся. Жонка працуе ў школе на добрай пасадзе, я цяпер працую трэнерам-масажыстам у хакейным клубе ў экстралізе. Гэта значыць, мы знайшлі сябе, - гаворыць Дзяніс Журакоўскі.

Наступным крокам у якасці мер падтрымкі стала асаблівая працэдура прадастаўлення ўкраінцам беларускага грамадзянства. Са жніўня 2021 года беларускія пашпарты атрымалі больш за 5,5 тыс. украінцаў. Указы Прэзідэнта пасыпаліся як яблыкі.

"У жніўні мінулага года я папрасіў паскорыць прадастаўленне грамадзянства ўкраінцам. Па зразумелых прычынах. Увогуле, гэта нашы людзі. Яны звязалі сваё жыццё з Беларуссю - выконваюць законы, гадуюць дзяцей, працаўладкаваны, працуюць добра ў сельскай гаспадарцы, адукацыі, медыцыне і нават навуцы. За год беларускія пашпарты выдадзены ўжо амаль пяці тысячам украінцаў", - расказваў на нядаўняй вераснёўскай нарадзе кіраўнік дзяржавы.

Разам з тым Прэзідэнт вырашыў тады звярнуцца і да беларусаў. Калі яны раптам перажываюць, што нацыянальныя пашпарты раздаюцца налева і направа.

"Я бачу заклапочанасць некаторых нашых грамадзян Беларусі аб тым, што трэба было б акуратней ставіцца да прыёму ў грамадзянства ды і наогул да допуску на тэрыторыю Беларусі грамадзян Украіны. Я хачу гэтым людзям сказаць, што хвалявацца не трэба. Мы ўсё разумеем і бачым", - падкрэсліў Аляксандр Лукашэнка.

Прычым атрыманне беларускага грамадзянства для ўкраінцаў не проста дакумент. Паверце, у іх быў час усё ўзважыць і абдумаць.

- Я тут жыву, у мяне тут ужо ўтварылася сям'я. Я палічыла, што павінна быць грамадзянства. Я не збіраюся вяртацца, гэта дакладна. Я буду заставацца тут, жыць і працаваць. Так, я сумую па сваіх бацьках вельмі моцна, але вяртацца дакладна не буду, - прызнаецца Антаніна Абярцюхіна.

Атрымала беларускае грамадзянства і ўжо знаёмая нам сям'я Ганчаровых:

- Мы рады былі стаць грамадзянамі Беларусі, таму што, у прынцыпе, гэта для нас... Для мяне гэта радзіма, таму што бацька з Беларусі. Мы адчувалі сябе неўшчэмленымі. Напэўна, гэта адзіная краіна ў СНД, дзе сапраўды яшчэ ўпэўнены за сваіх дзяцей. Бяспека тут на вышэйшым узроўні.

Застацца ў Беларусі вырашыла і сям'я Дзяніса Журакоўскага:

- Проста мы вырашылі застацца тут жыць, значыць, трэба мяняць грамадзянства, калі даецца такая магчымасць. Трэба замацаваць сябе статусам грамадзяніна. І дзецям, напэўна, у будучым прасцей будзе атрымаць адукацыю дастойную, уладкавацца на працу і не звязвацца з бюракратычнай машынай Украіны, якая вельмі складаная, заблытаная, па вялікім рахунку арганізавана так, каб як мага больш ускладніць жыццё сваім грамадзянам.

З цягам часу сітуацыя ў Данбасе не скажам што нармалізавалася, але стала звычайнай. Да то палаючага, то тлеючага канфлікту прывыклі і мясцовыя жыхары, і сусветная супольнасць. Складана ўявіць, але для людзей гэта паціху стала новай нармальнасцю.

Паток мігрантаў з Украіны пачаў зніжацца, але ў падтрымцы ўкраінцы ўсё яшчэ мелі патрэбу. На імя Прэзідэнта сталі паступаць просьбы прыняць на аздараўленне дзяцей з Данбаса. І кіраўнік дзяржавы не проста падтрымаў гэту ініцыятыву - запрашаць у Беларусь іх сталі на рэгулярнай аснове.

Першапачаткова просьбу ад данецкіх грамадскіх арганізацый Аляксандру Лукашэнку перадаў паралімпіец і грамадскі дзеяч Аляксей Талай.

- Я папрасіў яго аб падтрымцы. Атрымаўшы яе, мы змаглі рэалізаваць спачатку прыезд дзяцей з абмежаванымі магчымасцямі. Мы стараліся гэта не афішыраваць, вельмі перажывалі за бяспеку. Сёння гэта хваля прадаўжае набіраць сваю моц. Зусім нядаўна прыехала другая група - 350 дзяцей плюс суправаджаючыя асобы, - расказаў нам Аляксей Талай.

Акрамя адпачынку і аздараўлення для дзяцей з Данбаса быў арганізаваны вучэбны працэс. У Беларусі іх чакалі экскурсіі і культурныя мерапрыемствы.

- Пакупацца хутчэй хачу, таму што ў Данецку няма вады з-за абстрэлаў. Усе чакаюць басейна! Хочам у заапарк! Я вельмі чакаю, каб нам паказалі што-небудзь цікавае ў горадзе! Я паглядзела па карце, што тут ёсць Палац мастацтваў, хачу, каб нас туды звадзілі, - перабівалі адзін аднаго дзеткі, толькі-толькі паспеўшы сысці з поезда.

Сярод іх былі і дзеці з Марыупаля, дзе зусім нядаўна ішлі бязлітасныя баі.

- Яны былі выцягнуты з падвалаў. Яны галадалі, жылі ў холадзе. Днямі маглі не выходзіць на вуліцу. А сёння яны нам гавораць: "Мы хочам павесяліцца, мы хочам дыскатэку ў лагеры". І душа радуецца: дзеці ажываюць! - усміхаецца Аляксей Талай.

У гэтым годзе вайна перавярнула жыццё Украіны і звычайным людзям зноў спатрэбілася абарона. І зноў у Беларусь рынуўся паток бежанцаў. На гэты раз з усёй краіны.

- Новая хваля прыбываючых грамадзян Украіны ўзнікла пасля пачатку спецыяльнай ваеннай аперацыі Расійскай Федэрацыі. З 24 лютага ў Беларусь прыбылі больш за 55 тыс. украінцаў. Органамі ўнутраных спраў разгледжана больш за 5,8 тыс. хадайніцтваў аб прадастаўленні грамадзянства. Па 4,9 тыс. хадайніцтваў ужо прыняты станоўчыя рашэнні, і ўкраінцы сталі беларускімі грамадзянамі, - прывёў статыстыку начальнік Дэпартамента па грамадзянстве і міграцыі МУС Аляксей Бягун.

У верасні Прэзідэнт абнавіў указ 2014 года, каб падтрымаць усіх украінцаў, якія апынуліся ў цяжкай жыццёвай сітуацыі. Ім прадастаўлена права нараўне з беларускімі грамадзянамі атрымліваць дашкольную, агульную, сярэднюю спецыяльную і вышэйшую адукацыю за кошт бюджэту або платна.

А як вырашана пытанне з дзіцячымі дапамогамі і пенсіямі? Украінцам не трэба падаваць дакументы, якія пацвярджаюць спыненне гэтых выплат у сябе ў краіне. Бо зразумела, што цяпер гэта аб'ектыўна немагчыма. Выплачваць пенсіі ўкраінцам будуць па тых жа нормах і на тых жа ўмовах, як і беларусам. Па гэтых пытаннях неабходна звяртацца ва ўпраўленне па працы, занятасці і сацыяльнай абароне па месцы рэгістрацыі. Дзіцячыя дапамогі таксама будуць назначацца па дзяржаўных нормах. Пры гэтым абавязкова павінен быць або дазвол на часовае пражыванне, або пасведчанне на права жыхарства.

Грамадзян Украіны таксама вызвалілі ад выплаты самых розных дзяржпошлін. Такім жа чынам спрасцілі жыццё і беларускім наймальнікам, якія прымаюць на працу ўкраінцаў.

"Прыязджаюць да нас украінцы - мы без затрымкі ім даём грамадзянства. Як яны працуюць у асноўным! І рады. Чаму? Таму што яны гора перажылі, яны перанеслі вайну. І гэта нашы людзі. Мы іх не павінны крыўдзіць", - гэтыя словы Аляксандра Лукашэнкі, сказаныя ім у Пружанскім раёне, неабходна запомніць усім.

На жаль, часы сёння няпростыя. Для ўсіх. Нам цяжка прадбачыць, што будзе заўтра, не гаворачы ўжо аб планаванні на гады наперад. Але ўсе ўкраінцы, з якімі нам удалося пагутарыць, настроены пазітыўна: нават жывучы адным днём, яны ўпэўнены ў сваёй будучыні і будучыні сваіх дзяцей. Гэта, вы самі ведаеце, дарагога каштуе.

- Я была рада пачуць, што некалькі дзён таму гэты ўказ выйшаў не толькі для жыхароў Данецкай або Луганскай абласцей, а для ўсіх украінцаў, якія цяпер вымушаны ўцякаць. Людзі бежанцамі не хочуць быць. Яны хочуць проста спакойна працаваць, жыць і ведаць, што заўтра ў іх будзе мірнае неба над галавой. Гэта самае галоўнае, - пераканана Кацярына Ганчарова.

Беларусь заўсёды гатова падставіць плячо ўкраінцам, ды і іншым суседзям і народам. Але скажу (камусьці можа здацца) крамольную рэч. Мне хацелася б, каб гэты ўказ як мага хутчэй страціў сваю сілу. Усяго толькі па адной прычыне: ва Украіны і ўкраінцаў павінна быць свая будучыня. Будучыня, якая не запатрабуе падпісання падобных дакументаў.

Праект створаны за кошт сродкаў мэтавага збору на вытворчасць нацыянальнага кантэнту.